استان گیلان

موقعیت جغرافیایی

بر اساس آخرین تقسیمات کشوری، استان گیلان با وسعت 14044کیلومتر مربع حدود 9/0درصد از مساحت کل کشور را به خود اختصاص داده است. استان گیلان، از استان‌های شمالی ایران به مرکزیت شهر رشت است. این استان، از شمال به دریای خزر و کشور آذربایجان، از غرب به استان اردبیل، از جنوب به استان‌های زنجان و قزوین و از شرق به استان مازندران محدود می گردد و 17 شهرستان دارد.  

پیشینه تاریخی و فرهنگی 

اولین تمدن شناخته شده در محدوده گیلان امروزی تمدن آهن بوده است که در دو پهنه مارلیک- دیلمان و تالش شناسایی شده و این تمدن‌ها شهرت نه فقط منطقه‌ای و ملی، بلکه جهانی داشته‌اند. با آغاز سده بیستم میلادی در حفاری‌های تپه مارلیک (که قدمتی ۳۰۰۰ ساله دارد) ظروف سفالین، مجسمه‌های کوچک از طلا، نقره و برنز و اسلحه‌های برنزی و آرامگاه پادشاهی از همان دوران به همراه مجموعه قابل توجهی از جواهرات کشف شد که طرز ساخت این اشیاء و فراوانی طلا و نقره در این آثار باستانی، خبر از خبرگی سازندگان و ثروتمندی مردمان این سرزمین در گذشته می‌دهد.

گیلان که در اوستا از آن به نام  "وارنا" نام برده می‌شود مرکز باستانی اقوام مختلفی است که معروف‌ترین آنان دو نوع گیل و دیلم هستند. یونانیان این سرزمین را کادوسیان می‌نامند. بعضی از محققین کادوسیان را از بومی‌های ایران قبل از آمدن آریایی‌ها به این سرزمین می‌دانند. گیل‌ها در دوره حکومت مادها نیز کاملاً مستقل بودند؛ کوروش هخامنشی با کمک گیل‌ها دولت ماد را منقرض کرد.

بعد از فروپاشی دولت ساسانی به دست مسلمانان، گیلان اگر چه برخلاف فلات مرکزی ایران با گسست در هیچ حوزه ای روبرو نشد لیکن همچنان همانند دوره­ی باستان برای سالها در انزوا باقی ماند و به تدریج‌ گیلان به مأمن علویان تبدیل شد . در حدود سال 290 هجری قمری ، مردم گیلان و دیلم کم‌کم به مذهب علویان روی آوردند و در گسترش آن نیز کوشش بسیار کردند.

گیلان در اواخر دوره قاجاریه، به دروازه اروپا مشهور شد و در نهضت مشروطه نیز گیلانیان نقش مهمی در به ثمر  رساندن انقلاب داشتند. نقش مردم گیلان در نهضت میرزا کوچک خان جنگلی نیز از نمونه‌های درخشان تاریخ این سرزمین است.

مردم گیلان همواره مردمی آزاده بوده‌اند و در دوران مبارزات انقلاب اسلامی همگام با دیگر هموطنان در پیروزی آن تلاش کردند و  و در دوران جنگ تحمیلی نیز گیلان با مجاهدت‌های سرداران و امیران توانست از فرزندان دیار خود تعدادی بالغ بر 8000 شهید،2620 آزاده و 21200 جانباز تقدیم نظام و انقلاب نماید.

مفاخر استان

گیلان، سرزمین اندیشمندان ، بزرگان و مفاخری از جمله سالار دیلمی( از فقیهان قرن پنجم قمری است و شاگرد شیخ مفید)، ابوالفتح گیلانی (حکیم و ادیب دربار جلال الدین اکبرشاه تیموری)،کوشیار گیلانی (ریاضیدان و اخترشناس برجسته)، کیکاووس زیاری( از پادشاهان دانشمند آل زیار و صاحب کتاب قابوس نامه)، عبدالقادر گیلانی(عارف، حکیم و فیلسوف قرن ششم) عبدالفتاح فومنی (هم عصر شاه عباس صاحب کتاب تاریخ گیلان)، میرزا ابوالقاسم رشتی (مجتهد و ادیب و شاعر)، شیخ زاهد گیلانی (از عرفا و دراویش بزرگ و از استادان شیخ صفی‌الدین اردبیلی) و میرزا کوچک جنگلی سردار بزرگ نهضت جنگل است که هرکدام در زمان خود خدمات ارزنده و آثار ارزشمندی به دنیای علم و ادب – فقه– هنر و سیاست ارائه داده اند.

از مفاخر معاصر استان می توان به حضرت آیت الله محمد تقی بهجت فومنی - مرجع عالیقدر جهان تشیع – آیت الله صادق احسان بخش، آیت الله محمد محمدی گیلانی، سردار شهید املاکی، سرلشگر شهید سید موسی نامجوی،  پروفسور فضل ا… رضا، دکتر محمد علی مجتهد گیلانی، دکتر محمود بهزاد، دکتر ابراهیم پورداوود، دکتر محمدمعین، دکتر جلال ستاری، پروفسور مجید سمیعی، هوشنگ ابتهاج، گلچین گیلانی، کیومرث صابری معروف به گل آقا، شیون فومنی، استاد فریدون پور رضا، استاد جعفر خمامی زاده، جلیل ضیاپور، اکبر رادی و خانم آذر اندامی اشاره کرد.

زبان و مذهب‌

هرچند مذهب در گیلان به تبعه کل کشور شیعه اثنی عشری است ولی از شهرستان‌های هفده‌گانه آن سه شهرستان رضوانشهر، تالش و آستارا به ترتیب حائز بیشترین جمعیت اهل تسنن اند و تعداد معدودی از ساکنین استان گیلان مستقر در رشت، بندرانزلی، دارای ادیان مسیحی، یهودی و زرتشتی‌اند.

در استان گیلان زبان­های گیلکی، تالش، آذری، تاتی و کردی رایج است. به لحاظ درجه اهمیت، گویش گیلکی و سپس تالش به‌عنوان دو گویش بومی گیلان از اهمیت و فراوانی بیشتری برخوردارند و سایر گروه‌های زبانی تحت تأثیر روندهای مهاجرتی، وارد استان گیلان شده‌اند.

جمعیت

طبق سرشماری سال 1395، جمعیت استان گیلان 2530696 نفر بوده که 63.3 درصد شهرنشین و 36.7 درصد روستانشین هستند. از نظر جنسیت می توان گفت 50.1 درصد مرد و 49.9 درصد زن هستند.